Materialentransitie

Circulair bouwen en CO₂-impact

In 2023 hebben we een goede voortgang gemaakt op de ontwikkeling van onze herijkte strategie 2030, waarin duurzaamheid een belangrijke rol speelt. Voor duurzaamheid willen we ons voor 2030 primair gaan richten op klimaat (CO₂), biodiversiteit en water. Voor duurzaam materiaalgebruik betekent deze herijkte strategie, dat circulair bouwen niet alleen nastreeft dat grondstoffen oneindig circuleren in functionele kringlopen, maar ook dat er steeds meer aandacht komt voor de milieu-impact en CO₂-uitstoot hiervan. Een aanzienlijk deel van de CO₂-uitstoot van Heijmans (scope 3) is gerelateerd aan het materiaalgebruik in onze projecten. De rol van Heijmans als Meester van de Materiaalstromen blijft zonder meer van kracht en wij blijven de verantwoordelijkheid nemen om dit in de keten te organiseren en organisaties samen te brengen. Hiervoor wordt de materiaalstroomanalyse als eerste stap in meerdere projecten toegepast. Hieronder worden een aantal voorbeelden genoemd per bedrijfsonderdeel.

Vastgoed en Woningbouw

Bij Vastgoed en Woningbouw zijn in 2023 voor alle woonconcepten de materiaalstromen in beeld gebracht. Voor zowel de grondgebonden woningen in beton en hout als voor de gestapelde (appartementen)concepten. Dat geeft ons een totaaloverzicht van het materiaalgebruik en zo kunnen we ons direct richten op de meest belastende materialen. Om de noodzaak van het terugdringen van de CO₂-uitstoot van materialen intern en extern duidelijk te communiceren, is de Paris Proof methode (het streven naar het volledig klimaatneutraal maken van de bebouwde omgeving in 2050) omarmd. Hierbij wordt de toelaatbare CO₂-uitstoot van materialen per woning bepaald op basis van het beschikbare CO₂-budget behorende bij het klimaatakkoord van Parijs.

Een grote duurzame stap is gezet met de houtskeletbouwwoningfabriek in Heerenveen, waar we onze houtskeletbouwwoningen industrieel produceren. Eind 2023 zijn de eerste woningen voor een project in Eindhoven gerealiseerd. Deze houten woningen scoren op grondstofgebruik én milieu-impact/CO₂-uitstoot beter dan de huidige betonnen variant. Hiervoor zijn de eerste onderzoeken in gang gezet. Ook voor gestapelde woningen is in 2023 de stap gezet richting een houten alternatief. 

Staatsbosbeheer en Heijmans hebben de handen ineen geslagen om OSB plaatmateriaal gemaakt van hout uit Nederlandse bossen te verwerken in de houtskeletbouwwoningen van het Horizon concept. Staatsbosbeheer levert jaarlijks stamhout aan de fabriek van West Fraser in Genk (België) waarmee West Fraser 40.000 m3 OSB plaatmateriaal onder het label Hollands hout produceert. De grondstof is afkomstig uit de bossen van Staatsbosbeheer en FSC gecertificeerd.

Voor het verduurzamen van kozijnen is samen gewerkt met Europrovyl. In Pijnacker is een pilot met duurzame kunststof kozijnen gedaan, waarbij volledig fossielvrije kozijnen zijn geplaatst, zonder vervuilend PVC.

Daarnaast is voor de verduurzaming van casco’s een samenwerking met Heembeton en SQAPE gestart voor de productie van cementloze betoncasco’s. Hierbij wordt geopolymeer als alternatief bindmiddel voor cement toegepast wat tot een aanzienlijke milieuwinst kan leiden. De validatieverklaring hiervoor is in december 2023 afgegeven en we werken toe naar de realisatie van de betoncasco’s begin 2024.

Utiliteit

In 2023 is binnen Utiliteit de circulaire renovatie van het Rabobank hoofdkantoor in Utrecht grotendeels afgerond. In dit project zijn aan de hand van de materiaalstroomanalyse diverse circulaire interventies waargemaakt, waaronder het gebruik van circulair beton, cellulose isolatiemateriaal, demontabele binnenwanden en hergebruikte gipsplaten. Dit heeft geleid tot een daling van het aandeel primaire grondstoffen met 23%. Materiaalgebonden CO₂-emissies daalden met 55%. De oplevering is gepland voor begin 2024.

Een ander project is De Nieuwe Post: het renovatieproject van het rijkskantoor aan het Stationsplein West in Arnhem. Samen met het Rijksvastgoedbedrijf wordt op het gebied van circulair bouwen de lat hoog gelegd en staat dit thema centraal in het ontwerptraject, dat in 2023 is opgestart. Voor dit project zijn duidelijke doelen gesteld ten aanzien van de inkomende en uitgaande materiaalstromen, waarbij het streven is de bijbehorende kringlopen zo goed mogelijk te sluiten. Het Nieuwe Normaal, een marktbreed gedragen raamwerk dat ook door Heijmans in december 2023 is ondertekend, vormt de basis voor ambitievorming. Zo is de ambitie gesteld dat 70% van de materialen die in het gebouw gebruikt worden een secundaire of hernieuwbare herkomst heeft. 90% van de toegepaste materialen moet in de toekomst kunnen worden hergebruikt of hoogwaardig gerecycled. We maken al grote stappen door de optopping volledig in hout te realiseren en hierbij een aanzienlijk aandeel hernieuwbaar materiaal in te zetten. Ook betrekken we de toeleverende keten al vroeg in het project, om gezamenlijk een bijdrage te leveren aan hergebruik van materialen. Zo maken we samen met een sloopbedrijf al vroeg een inventarisatie van de materialen die vrijkomen en leggen dat digitaal vast. Met diverse leveranciers is onderzocht welke kansen er in hergebruik zijn. Verder zijn risico’s in kaart gebracht rondom kwaliteit, transport en opslag. Door het stellen van deze concrete, circulaire ambities, ontstaat gaandeweg een ketenbreed ecosysteem, waarin Heijmans als duurzame aanvoerder de regie pakt.

Op het gebied van circulair beheer en onderhoud zijn in diverse onderhoudscontracten nieuwe stappen gezet om het benodigde materiaal circulair te maken. Dit betekent onder andere nog meer circulaire alternatieven voor veelvoorkomende onderhoudsactiviteiten, zoals onderhoud aan pompen, filters, luchtbehandelingskasten. Ook maken we Building Circularity Index (BCI)-berekeningen voor gebouwen. Deze methodiek meet de duurzaamheid, herbruikbaarheid en losmaakbaarheid van gebruikte materialen. Met deze gegevens geven we onze opdrachtgevers inzicht in de (mogelijke) duurzame resultaten van circulair beheer en onderhoud.

Infra

Heijmans Infra Schiphol heeft op meerdere manieren maatregelen toegepast om de gezamenlijke duurzaamheidsambities van Heijmans en Schiphol binnen het contract MC2019 Perceel 1 waar te maken. Door de enorme aantallen aan materialen en producten die Heijmans op Schiphol verwerkt, levert besparing of hergebruik van materiaal een enorme duurzaamheidswinst op. Vanuit een impactanalyse op circulariteit is prioritering aan productgroepen op Schiphol gedefinieerd. Hierop wordt doorlopend samengewerkt in werkgroepen bestaande uit medewerkers van  Schiphol en Heijmans. Op onder andere de productgroepen asfalt, beton, markeringen, verlichtingsarmaturen en -onderbakken. Voor bijvoorbeeld asfalt realiseren we hoogwaardige recycling van het vrijgekomen asfalt. Samen met Schiphol en Volker Wessels hebben we in 2023 een circulaire materialenhub geopend met als doel het hoogwaardig sluiten van de betoncirkel. Samen met de leverancier van de verlichtingsarmaturen hebben we een eerste retournamepilot gerealiseerd waarin we 1.400 baanlampen laten reviseren, om te kunnen hergebruiken. Deze initiatieven dragen zowel bij aan het reduceren van de CO₂-footprint als het minder uitputten van grondstoffen.

Heijmans Infra heeft in 2023 diverse trajecten doorlopen op het gebied van circulariteit. Deels hebben deze ontwikkelingen geleid tot concrete duurzame producten en reductie van afvalstromen, maar ook tot pilots die in een aantal gevallen al tot concrete successen hebben geleid. Zo doen we via regionale hubs ervaring op ten aanzien van het realiseren van lokale opslag van herbruikbare grondstoffen, zodat transportbewegingen geminimaliseerd worden.

We zijn innovaties gestart op gebied van het hergebruiken van fijngranulaat als secundaire grondstof, het toepassen van duurzame slijtlagen (secundair steenslag) en een zelfreinigende goot voor microplastics. We passen in de praktijk selfhealing beton toe met minder wapening. Op project A1 Apeldoorn-Azelo is een pilot in uitvoering voor het toepassen van alternatieve bindmiddelen in beton, met als doel een CO₂-reductie van ca. 75%. Dit doen we onder meer met onze samenwerkingspartners. 

Onder meer op de verbreding van de verbindingsweg N59 hebben we onze circulaire geleiderail met elektrisch materieel geplaatst. Staal dat goed genoeg is voor hergebruik demonteren we, meten we na en controleren we op kwaliteit. We ontzinken het staal, om dit vervolgens opnieuw te verzinken met originele kwaliteit van nieuwe geleiderails. In combinatie met de inrichting van een laadplein in samenwerking met Greenchoice en Green Energy Storage, het toepassen van HVO100 biodiesel en duurzame asfaltmengsels is op dat project 4.467 ton CO₂ bespaard.

Op de verbreding van de A1 tussen Apeldoorn en Twello hebben we de ambitie om 100% emissieloos te werken. We hebben hier veel ervaring opgedaan op het gebied van onder andere elektrificeren, veilig werken en het werken met oplaadvoorzieningen. De opgedane kennis borgen we in processen en zetten we zoveel mogelijk in op andere projecten. Ook delen we onze kennis met samenwerkingspartners, opdrachtgevers en kennisnetwerken. Verder hebben we de milieukostenidicator (MKI) toegepast. Om de MKI te verlagen hebben we samen met Rutte Groep een proef gedaan met circulair beton. Dit circulaire beton is duurzaam kwaliteitsbeton en gemaakt van gesloopt betonpuin. 

Op de productielocatie Attero in Wilp zijn 32 massieve liggers geproduceerd. De liggers worden toegepast om vijf bestaande kunstwerken te verbreden: Zuster Meyboomlaan, Oude Apeldoornseweg, Kayersdijk en Brug over Apeldoorns Kanaal en H.W. Lordensweg. Door de liggers 28 dagen uit te laten harden voor ontkisten (in plaats van één dag) is het niet nodig om additieven toe te voegen die de uithardingstijd verkorten. Ook is er minder cement nodig om de benodigde ontkistingssterkte te bereiken. Daarnaast passen we een cementtype met een lagere milieubelasting toe dan normaal in de prefab industrie. Door de liggers zelf te produceren verwachten we een MKI-reductie van 18%. Er zal nog een evaluatie plaatsvinden, waarin ook de daadwerkelijke MKI-reductie zal worden beschouwd.

Voor de projecten Prestatiecontract Zee & Delta, Oosterscheldekering (PCZD-OSK) en Basisonderhoudscontract Zuid Nederland – perceel Midden zijn we in 2023 ook een MKI-verplichting aangegaan. Bij PCZD-OSK is ook nog het materieel en woon-werk verkeer van de onderaannemers opgenomen in de MKI-scope. Het zorgt daarmee voor een bredere ketenverantwoordelijkheid. Voor het prestatiecontract Zee & Delta, Zuid in het Gent-Terneuzen kanaal hebben we een plasticvanger geïnstalleerd. In samenwerking met de organisatie Clear Rivers is de plasticvanger geplaatst en wordt het gevangen afval geanalyseerd. Uit de eerste analyse van het afval blijkt dat het gevangen plastic voornamelijk bestaat uit nurdles (kleine plastic korrels). 

Biobased bouwmaterialen van vezelhennep

In 2023 hebben we aangekondigd dat we in het daaropvolgende jaar gaan starten met een proef in Friesland met het telen en toepassen van biobased bouwmaterialen van vezelhennep. Doel is om de hennep voor het eerst toe te passen als isolatiemateriaal in circa twintig Horizon woningen. Op deze manier willen we niet alleen onze woningconcepten verduurzamen, maar ook bekijken of de teelt van deze grondstoffen als bedrijfsmodel kan dienen in de agrarische sector. We zijn voor deze proef een samenwerking gestart met een agrariër uit de gemeente De Fryske Marren en het bedrijf GreenInclusive. De teelt vindt plaats op ruim 6,5 hectare landbouwgrond dat in eigendom is van Heijmans. Samen met GreenInclusive en de pachtende agrariër is gekeken of de teelt van natuurlijke grondstoffen binnen zijn bedrijf mogelijk is. De agrariër zelf is nieuwsgierig naar het duurzame gewas en wil de teelt komend jaar in zijn bedrijf integreren. Belangrijk aspect was de garantie op afname van de 6,5 hectare aan grondstoffen. Door de samenwerking tussen Heijmans en GreenInclusive kan dat gerealiseerd worden.

GreenInclusive zorgt voor de teeltbegeleiding en de verwerking van de grondstoffen tot biobased bouwmaterialen, zoals isolatie of plaatmateriaal. Heijmans gaat de eindproducten afnemen voor het eigen Horizon woningconcept. Die woningen worden gefabriceerd in het nabijgelegen Heerenveen in de houtskeletbouwwoningfabriek van Heijmans.