Met onze bedrijfsactiviteiten staan we midden in de samenleving. Vanuit die positie hebben we te maken met een wereld die voortdurend in beweging is. De invloed van demografische, economische, sociaal-culturele, ecologische, technologische en politieke ontwikkelingen op onze bedrijfsvoering is onmiskenbaar. Het is van groot belang dat we deze ontwikkelingen goed in het vizier houden en hier effectief op inspelen. Alleen zo kunnen we een positieve impact maken op de wereld om ons heen.
Afgelopen jaar werd gekenmerkt door veel onrust in de wereld en ook in 2025 lijkt deze onrust zich voort te zetten. In Nederland hebben we te maken met een politiek klimaat van toenemende polarisatie, waarbij het succesvolle poldermodel steeds verder naar de achtergrond verdwijnt en populisme een steeds prominentere plek inneemt in het bestel. De meeste economische vooruitzichten zijn daarentegen volgens deskundigen niet negatief te noemen. De bouwnijverheid staat voor een uitdagende en vooral ook grote opgave.
Woningmarkt van het slot
De woningmarkt kampt met een structurele schaarste aan woningen, terwijl de vraag blijft stijgen. In september 2024 bereikte Nederland de mijlpaal van 18 miljoen inwoners. Volgens prognoses van het CBS zal de bevolking groeien naar 19 miljoen mensen in 2037, met een mogelijke bovengrens van 22,3 miljoen in 2070.
Naast bevolkingsgroei speelt ook gezinsverdunning en vergrijzing een rol in de woningvraag. Steeds meer huishoudens bestaan uit één of twee personen, waardoor niet alleen de totale vraag naar woningen toeneemt, maar ook de behoefte aan andere woningtypes. Om de bevolkingsgroei en de veranderende huishoudensamenstelling op te vangen, is het noodzakelijk om jaarlijks 100.000 woningen te bouwen tot 2030. Echter, een tekort aan harde plancapaciteit, de langdurige en complexe vergunningprocedures, toenemende regelgeving en de beperkte beschikbaarheid van arbeidskrachten zorgen ervoor dat de druk op de woningmarkt onverminderd hoog blijft.
Een overmatige focus op binnenstedelijke bouw heeft geleid tot een te eenzijdig woningaanbod en, door de toegenomen complexiteit, tot een vertraging in de bouwsnelheid. Veel van deze binnenstedelijke projecten zijn grootschalig van aard. Door het terugtrekken van institutionele investeerders en het indienen van beroepsprocedures zijn verschillende geplande woningprojecten vertraagd of zelfs niet doorgegaan wegens een tekort aan voldoende voorverkoop.
De roep om tweederde betaalbaar te bouwen is begrijpelijk en klinkt voor velen als muziek in de oren. Maar de vraag blijft: wie gaat dat betalen? Daarbij lijkt er opnieuw een obstakel te zijn opgeworpen dat de bouwproductie juist verder belemmert in plaats van stimuleert.
Daarnaast had de sector te maken met stijgende bouwkosten, wat de betaalbaarheid van woningen verder onder druk zette. Om woningen betaalbaar te houden voor de consument, is uniforme landelijke regelgeving noodzakelijk om verdere industrialisatie van de woningproductie mogelijk te maken.
Er liggen veel initiatieven en plannen klaar, maar slechts een klein percentage daarvan is vastgelegd in een onherroepelijk bestemmingsplan. Hierdoor blijft er op de korte termijn een gebrek aan harde plancapaciteit. Bezwaarprocedures vertragen vaak de voortgang. Er zijn positieve signalen, zoals de versnelde behandeling van bezwaarprocedures door de Raad van State ten behoeve van vergunningsverlening en een groeiend besef dat obstakels rond nuts aansluitingen snel opgelost moeten worden. Toch zijn er ook de nodige uitdagingen, zoals gebrek aan ambtelijke capaciteit bij lokale overheden, het ontbreken van een actuele beleidsvisie voor de woningmarkt en vooral de diverse bovenwettelijke regels die averechts werken ten aanzien van de betaalbaarheid en schaalbaarheid in de bouwsector. Maatregelen voor bouwen in alle prijsklassen en een voldoende evenwicht tussen appartementen en grondgebonden woningen zijn nodig om doorstroming te bevorderen en de woningvoorraad toekomstbestendig te maken, als ook uniforme landelijke regels en eisen aan de woningbouw. Heijmans heeft ondanks deze uitdagingen vertrouwen in de woningmarkt, aangezien de vraag naar woningen de komende jaren op hoog niveau blijft en blijft toenemen.
Operatie herstel en vernieuwing
Nederland staat voor een enorme infrastructurele opgave met de vele verouderde naoorlogse wegen, bruggen en sluizen die dringend aan renovatie of vervanging toe zijn. In de infrasector zullen tenders meer in treintjes moeten worden aanbesteed om tenderkosten en de benodigde capaciteit te verlagen, en de slagingskans te vergroten. Door deze wijze van aanbesteding zullen uitvoeringskosten als gevolg van repeterende werkzaamheden lager worden en worden ook faalkosten verder teruggedrongen. Bovendien moeten we snel maatregelen nemen tegen de extreme weersomstandigheden, zoals een overschot aan water versus een langdurige droogte, want uitstel bedreigt de veiligheid en leefbaarheid in ons land. De kosten zijn hoog en de Haagse budgetten lijken ontoereikend. De opgave wordt extra uitdagend door een beperkt aantal arbeidskrachten, bouwmaterialen en de urgentie om klimaatneutraal te werken. Heijmans wil als duurzame aanvoerder bijdragen door in te zetten op vernieuwende en kostenefficiënte bouwmethoden, het verminderen van CO2e- en stikstofuitstoot en het bevorderen van circulair bouwen.
Omgaan met water
Water speelt een steeds grotere rol in ons leven. Klimaatverandering zorgt niet alleen voor een stijgende zeespiegel en hogere waterstanden in de rivieren, maar ook voor langdurige perioden van droogte, drinkwaterschaarste en het verslechteren van de waterkwaliteit. De waterkwaliteit staat ook onder druk door economische activiteiten. Nederland heeft een rijke traditie in watermanagement, maar de huidige uitdagingen vragen om innovatie en samenwerking. Alleen door een gezamenlijke, integrale aanpak kunnen we nieuwe uitdagingen in onze waterhuishouding effectief te lijf.
Het natuurlijke water- en bodemsysteem moet vanaf nu het uitgangspunt voor de inrichting van ons land gaan vormen, met als prioriteit het herstel van de verstoorde waterbalans. Deze balans beïnvloedt waterveiligheid, natuur, voedselproductie en gezondheid. Steeds vaker bepalen nationale richtlijnen waar gebouwd kan worden. Tegengestelde belangen leiden tot stevige discussies en trage besluitvorming.
De Europese Kader Richtlijn Water en de Omgevingswet stellen strenge eisen, wat de vergunningverlening bij bouwprojecten complex maakt. Ook de beschikbaarheid van schoon en veilig drinkwater lijkt voor velen van ons vanzelfsprekend. Het idee dat er op elk moment water uit de kraan stroomt, is diep verweven met onze dagelijkse gewoontes. Toch moeten we ons bewust worden van de kwetsbaarheid van deze vanzelfsprekendheid. Klimaatverandering, bevolkingsgroei en een toenemende druk op onze natuurlijke hulpbronnen vragen om een herziening van hoe we met water omgaan. Deze realiteit dwingt ons om stil te staan bij het gebruik van drinkwater voor toepassingen die niet altijd logisch zijn. Het doorspoelen van toiletten en het besproeien van tuinen met zuiver drinkwater zet druk op onze watervoorziening en is niet langer houdbaar. Deze inzichten vragen om een nieuwe visie op watergebruik. Hoe kunnen we onze omgeving en leefgewoonten aanpassen om slimmer, duurzamer en bewuster om te gaan met water? Dat is een vraag die niet alleen vraagt om innovatie, maar ook om samenwerking en gedragsverandering. Om Nederland beter bestand te maken tegen extreme weersomstandigheden, is een combinatie van preventieve maatregelen en waterrobuust bouwen noodzakelijk. Voor Heijmans biedt water een belangrijke kans om waarde toe te voegen binnen ons werkgebied en bij te dragen aan een gezonde leefomgeving. Onze aanpak is gebaseerd op vier pilaren: het verbeteren van waterkwaliteit, het bevorderen van waterbalans, het optimaliseren van watergebruik en het waarborgen van waterveiligheid.
Verlagen CO2e-footprint
Nederland heeft zich gecommitteerd aan de doelen die zijn overeengekomen in het Klimaatakkoord van Parijs. Hierin is vastgelegd dat we de opwarming van de aarde moeten tegengaan door de hoeveelheid emissies van broeikasgassen, waaronder CO2, terug te dringen. Het Nederlandse streven is om in 2050 95% minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990. Het jaar 2030 is aangewezen als een belangrijk meetmoment; dan moet de behaalde reductie 55% zijn.
De kans dat Nederland deze tussendoelstelling haalt, raakt volgens het Planbureau voor de Leefomgeving steeds meer uit zicht. In de jaarlijkse Klimaat en Energieverkenning (KEV) van oktober 2024 kwam dit orgaan tot de conclusie dat de kans hierop is gedaald tot minder dan 5%. De Raad van State zei in reactie op deze bevindingen dat het kabinet zo snel mogelijk effectievere maatregelen moet nemen om aan de doelstellingen te voldoen.
Heijmans ziet dat de politieke wil om de verduurzamingsdoelen te bereiken nog steeds aanwezig is, maar de daadkracht ontbreekt. Vanuit het Klimaatakkoord is het doel gesteld om vóór 2030 1,5 miljoen woningen te verduurzamen en in 2050 moeten 7 miljoen woningen en 1 miljoen gebouwen van het gas af. Het huidige tempo is onvoldoende om deze doelen te halen. Politiek en bedrijfsleven moeten samenwerken en budgetten en wetgeving aanpassen om de energietransitie te versnellen. Als bouwsector moeten we blijven investeren in schonere, snellere en slimmere maakmethodes. Heijmans onderschrijft deze ambitie en stuurt hier volop op.
Circulaire economie
In de circulaire economie worden producten en materialen hergebruikt, waardoor grondstoffen hun waarde behouden. Door de aandacht voor circulair bouwen komt er ook steeds meer belangstelling voor de gehele levenscyclus van een gebouw: van ontwerp tot het hergebruik van reststoffen bij sloop. Deze omschakeling vereist veel inspanning, zoals de evolutie van materiaalstromen naar kringlopen. Het gebruik van biobased materialen en het hergebruik van bouwgrondstoffen en -materialen dragen bij aan een vermindering van het gebruik van primaire grondstoffen, wat op zijn beurt leidt tot een lagere uitstoot van broeikasgassen in de bouw. Heijmans draagt bij door circulaire ontwerpen en materiaalpaspoorten te maken, wat inzicht geeft in de gebruikte materialen, het hergebruik vergemakkelijkt en op die manier het gebruik van primaire grondstoffen reduceert.
Stikstof
Het aanhoudende stikstofprobleem is al jaren een groot struikelblok voor de aanleg van nieuwe wegen en woongebieden. Op dit moment kan vanwege de uitspraken van de Raad van State van 18 december 2024 voor nieuwbouwprojecten een natuurvergunning nodig zijn. De bouwsector heeft echter een zeer klein aandeel in het veroorzaken van de stikstofdepositie (minder dan 0,6%, volgens cijfers van Bouwend Nederland). Heijmans heeft voor nagenoeg al zijn projecten in eigen ontwikkeling Aerius-berekeningen laten maken en waar nodig maatregelen genomen, waardoor de stikstofdepositie tijdens de bouwfase binnen de wettelijke grenzen blijft. Voor een oplossing op de langere termijn is een verdergaande bronaanpak van de grootste uitstoters noodzakelijk.
Biodiversiteit moet verbeteren
Wereldwijd staat de biodiversiteit – de soortenrijkdom van al het leven op aarde – zwaar onder druk. In Nederland is de afgelopen honderd jaar maar liefst 85% van de biodiversiteit verloren gegaan. Eind 2022 hebben bijna tweehonderd landen op de VN-top in Montreal doelen opgesteld om de achteruitgang te stoppen en uiteindelijk de biodiversiteit te herstellen. Doelen voor 2030 zijn bijvoorbeeld het beschermen van minimaal 30% van het land- en wateroppervlak en een forse reductie van de gebruikte hoeveelheden pesticiden.
Het ministerie van LVVN buigt zich al enige tijd over de Nederlandse uitwerking van de internationale afspraken. Inmiddels zijn de doelen van Montreal vertaald in een Nationaal Dashboard Biodiversiteit. Daaruit valt af te lezen in hoeverre Nederland op koers ligt om de doelen voor 2030 te behalen. Eind 2024 presteert Nederland nog steeds ondermaats op alle veertien doelen.
In 2024 schrapte de overheid de verplichting om nestgelegenheden op te nemen in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL). Dit leidde tot veel reacties vanuit bouwbedrijven, waaronder Heijmans, natuurbeschermingsorganisaties en andere betrokken partijen. Naar aanleiding hiervan heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen die de minister oproept om de verplichting voor nestvoorzieningen in nieuwbouw te behouden. Dit is een belangrijke stap in de bescherming van soorten zoals de huismus, de gierzwaluw en vleermuizen, die Heijmans ondersteunt.
Heijmans neemt ook op het gebied van biodiversiteit zijn verantwoordelijkheid. We zijn ons ten zeerste bewust van de impact van onze sector op de natuur en daarom dragen we actief bij aan het creëren van een natuurinclusieve gebouwde omgeving en het herstel van de biodiversiteit.
Schaarste op de elektriciteitsnetwerken
De sterk toegenomen vraag naar stroom leidt tot steeds meer schaarste en verstopping van de elektriciteitsnetwerken. Dat is vanzelfsprekend niet bevorderlijk voor de energietransitie. De overstap naar emissieloze transportmiddelen dreigt spaak te lopen als de laadinfrastructuur niet flink wordt uitgebreid. En nieuwbouwprojecten lopen het risico om niet of vertraagd te worden aangesloten op nutsvoorzieningen. Om de energielevering in de toekomst zeker te stellen zijn grote aanpassingen en uitbreidingen van de hoofdinfrastructuur en lokale netwerken nodig.
Intussen vragen steeds meer opdrachtgevers het gebruik van emissieloos materieel in de bouw. Neem bijvoorbeeld een belangrijke partij als Rijkswaterstaat, die de ambitie heeft om uiterlijk in 2030 volledig klimaatneutraal te zijn en circulair te werken. De transitie naar zero-emissie bouwen kent echter nog aanzienlijke uitdagingen. Dit betreft bijvoorbeeld het verkrijgen en effectief inzetten van emissieloos materieel, evenals het inrichten van een praktisch werkbaar laadprotocol. Daarnaast zijn opdrachtgevers niet automatisch bereid om het gebruik van emissieloos materieel voor te schrijven in hun tenderbeleid en zo ook bij te dragen aan het terugverdienen van de extra investeringen in schoon materieel. Met consistent beleid moet het een onomkeerbare weg zijn om steeds schoner te produceren.
Krapte arbeidsmarkt houdt aan
De krapte op de arbeidsmarkt treft steeds meer bedrijven en sectoren. De beschikbaarheid van praktisch geschoolde vakmensen en ervaren personeel, zoals projectleiders, uitvoerders en werkvoorbereiders, blijft achter bij de vraag en de grote transitieopgave in de bouwnijverheid die voor ons ligt. De prognoses voor de nabije en verdere toekomst zijn helaas ook niet hoopgevend, gezien de terugloop in aanmeldingen voor technische en bouwgerelateerde studies. Het is daarom belangrijk om aan de voorkant van tenderselecties zeer bewuste keuzes te maken. Daarnaast hebben verschillende bedrijven in de bouw de afgelopen jaren ingezet op arbeidsmigranten. De inzet van deze beroepsgroep is steeds vaker onderwerp van politieke en maatschappelijke discussie.
Net als Heijmans ondervinden ook onze leveranciers en onderaannemers in de keten in toenemende mate hinder van het tekort aan vakmensen. Voor alle partijen is het noodzakelijk om de beschikbare vakmensen zo efficiënt en slim mogelijk in te zetten. Los van het feit dat in onze ogen de inzet van arbeidsmigranten onontkoombaar is gezien de grootschalige opgave in de bouwnijverheid die op ons afkomt. We zullen daarnaast sterker moeten inzetten op automatisering, standaardisering en digitalisering. Kansen liggen op het gebied van modulaire bouwtechnieken, de ontwikkeling van nieuwe digitale oplossingen en tools, het aantrekken van nieuwkomers en zij-instromers, en het opleiden van personeel in eigen huis.
Bij de bouw en renovatie c.q. verduurzaming van grotere gebouwen zien we dat opdrachtgevers steeds eerder in het proces partnerselectie toepassen om daarmee capaciteit te waarborgen en kennis en kunde vroegtijdig in het proces te betrekken. Deze 1-op-1 selectie juichen we toe, zodat we selectiever en effectiever kunnen zijn in het inzetten van onze resources en we ook vroegtijdig een afweging kunnen maken tussen risicoacceptatie en verdienvermogen.
Veranderende wet- en regelgeving
Wet- en regelgeving verandert voortdurend en heeft directe invloed op bedrijven, zeker ook in de bouwsector. Heijmans werkt in dit dynamische veld en benadrukt de noodzaak van consistent en langjarig overheidsbeleid om efficiëntie in de sector te realiseren en modulair te kunnen industrialiseren, om daarmee productie te kunnen vaststellen, faalkosten te reduceren en de betaalbaarheid te borgen.
Voor boekjaar 2024 is de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) van toepassing op beursgenoteerde bedrijven, waaronder Heijmans. De CSRD vereist een gedetailleerde rapportage over de impact op mens en milieu. Meer informatie is te vinden in het duurzaamheidsverslag.
De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb), die sinds januari 2024 in fasen ingaat, beoogt de bouwkwaliteit en het toezicht te verbeteren. Daarnaast legt de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024 de nadruk op publieke gezondheid in ruimtelijk beleid, een benadering die dicht bij de missie van Heijmans staat door de gebruiker en gezonde leefomgevingen centraal te stellen.
Digitalisering
Digitalisering is essentieel in de bouw, met snelle ontwikkelingen in producten en diensten. Binnen Heijmans spelen technologieën zoals augmented reality (AR), virtual reality (VR), artificial intelligence (AI), drones en digitale projectmanagementtools een steeds grotere rol. We benutten de kracht van slimme (digitale) technologie. Deze innovaties helpen ons niet alleen beter in te spelen op klantbehoeften, maar ook om medewerkers efficiënter in te zetten door automatisering en datagestuurd werken. Hierdoor zijn we in staat om slimmer te werken. Niet onbelangrijk in de huidige en toekomstige arbeidsmarkt. Digitalisering verbetert de veiligheid en maakt processen efficiënter, maar verhoogt ook de afhankelijkheid van technologie, wat cybersecurity cruciaal maakt.